Jesteś rodzicem. Jeśli w Twoim domu raczkuje kilkunastomiesięczny szkrab, żwawo biega kilkuletni przedszkolak lub właśnie rozpoczęło swoją przygodę ze szkołą starsze dziecko – ten wpis może Cię zainteresować. Jeżeli niektóre powtarzające się zachowania Twojego dziecka powodują, że zaczyna mieć ono problemy z funkcjonowaniem w grupie wiejskiej, wiele codziennych czynności sprawia mu trudność, a nauka i koncentracja stanowią duże wyzwanie – pochyl się nad problemem integracji sensorycznej i pozwól, że przybliżę Tobie to zagadnienie.

Małe dzieci uczą się za pomocą wszystkich zmysłów – wzroku, słuchu, dotyku, węchu i smaku. Dlatego też żadnemu rodzicowi, szczególnie dzieci młodszych, nie jest obce powiedzenie, że „wszędzie go pełno”. Maluchy przemieszczają się, smakują, eksplorują, dotykają, wąchają – w taki sposób poznają otaczający je świat. Aby dziecko w sposób prawidłowy odbierało zarówno bodźce z otoczenia, jak i informacje wysyłane przez własne ciało, wszystkie jego zmysły muszą być prawidłowo zintegrowane. U większości dzieci integracja sensoryczna rozwija się naturalnie, między innymi dzięki zabawom oraz różnego rodzaju aktywnościom, usprawniającym motorykę dużą i małą. Zaburzenie integracji sensorycznej występuje wtedy, gdy zauważamy u dziecka nieprawidłowe przetwarzanie wrażeń zmysłowych, co odzwierciedla się w jego aktywności, zachowaniu, działaniu oraz podczas wykonywania ćwiczeń angażujących wszystkie zmysły. Zmiany mogą być obserwowane także w sferze emocjonalnej i społecznej. Zdarza się, że dziecko potrzebuje pomocy, która ma na celu sprawić, że wszystkie jego rozwijające się zmysły zaczną ze sobą współpracować. Na jakie zachowania przedszkolaka i starszego dziecka należy zwrócić uwagę? Co może wskazywać na problem z integracją sensoryczną u kilkulatka?

• Obserwuj swoje dziecko. Jeśli Twój maluch uczęszcza do żłobka, przedszkola lub szkoły, zwróć uwagę, co na temat jego zachowania i funkcjonowania wśród rówieśników mówi nauczyciel – zwłaszcza, że pewne nietypowe zachowania i reakcje są łatwiejsze do zaobserwowania na tle większej grupy dzieci w tym samym wieku. Co powinno zwrócić Twoją uwagę?
• Dziecko je tylko wybrane pokarmy, a unika produktów o pewnych określonych konsystencjach.
• Często nie czuje, że posiłki są zbyt gorące lub pikantne.
• Podczas jedzenia ciągle wyciera buzię, albo wręcz odwrotnie – nie przeszkadzają mu resztki jedzenia pozostawione na twarzy czy brudne ręce.
• Często rozlewa napoje, rozrzuca jedzenie dookoła, ma trudności z posługiwaniem się sztućcami.
• Dziecko wyraźnie unika ruchu, woli zabawy statyczne.
• Szybko się męczy.
• Odmawia udziału w zabawach tematycznych, zwłaszcza ruchowych – nie lubi naśladować ruchu.
• Nie sprawiają mu radości zabawy konstrukcyjne (klocki, puzzle, układanki), rysowanie (może rysować słabiej od rówieśników), malowanie palcami ani lepienie (nie lubi mieć brudnych rąk).
• Dziecko może poszukiwać intensywnych wrażeń fizycznych – mocno ściska inne dzieci, celowo obija się o ludzi i przedmioty, wciska się np. pod materac albo między meble, lubi przenosić lub przepychać ciężkie rzeczy.
• Ma potrzebę ciągłego wspinania się, wchodzenia na meble i inne wyższe sprzęty.
• Podczas siedzenia przyjmuje niewłaściwe pozycje – podpiera głowę, zjeżdża z krzesła.
• Dziecko potrafi długo kręcić się na karuzeli i nie robi mu się niedobrze. Czasem wręcz przeciwnie – zaczyna się kręcić i od razu czuje nudności oraz zawroty głowy.
• Dziecko lubi długo i wysoko bujać się na huśtawce albo całkowicie tego unika.
• Może bać się wysokości, stroni od sytuacji, w których trzeba będzie znaleźć się nad ziemią – wspinania się, wskakiwania i zeskakiwania.
• Ma problemy z równowagą, unika chodzenia po murkach czy krawężnikach, potyka się na prostej drodze, często wpada na przedmioty.
• Starszy przedszkolak i szkolniak czuje się niepewnie, gdy porusza się po schodach, trzyma się kurczowo poręczy.
• Dziecko może w ogóle nie reagować, kiedy się uderzy, nabije guza, przetnie skórę – albo reaguje przesadnie na drobne skaleczenia i uderzenia.
• Dziecko nie lubi być dotykane, poruszane, przytulane, kierowane przez inną osobę lub odwrotnie – w ogóle mu to nie przeszkadza.
• Przebywając w miejscach zatłoczonych, maluch jest nadmiernie pobudzony lub załamany.
• Dziecko bywa nadmiernie płaczliwe, a jego gwałtowne reakcje emocjonalne są niewspółmierne do sytuacji.
• Ma problemy z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza.
• Dziecko jest niespokojne, łatwo się zniechęca lub wycofuje.
• Mowa dziecka jest nieprawidłowa, a słownictwo ograniczone.
• Maluch ma kłopot z samodzielnym ubieraniem się (nie mówimy o dzieciach najmłodszych, które dopiero usprawniają tę umiejętność).
• Ma trudności z zasypianiem, często budzi się w nocy.
• Zauważasz złe samopoczucie dziecka podczas jazdy samochodem.
• Dziecko wymaga pomocy podczas toalety (nie mówimy o maluchach, które dopiero uczą się z niej korzystać).
• Nie lubi nosić pewnych ubrań, przeszkadza mu faktura tkaniny lub metki.
• Preferuje tylko niektóre zabawki, w zależności od materiału, z którego zostały wykonane.
• Dziecko nie lubi smarowania twarzy kremem, mycia głowy, czesania, obcinania paznokci.
• Nie lubi chodzić po trawie, piasku, a nawet niektórych rodzajach sztucznego podłoża – płytkach, zimnych kafelkach, dywanie, panelach.
• Dziecko zdaje się nie słuchać, gdy się do niego mówi.
• Uwagę dziecka nie zwracają dźwięki typowe, tylko silne i głośne bodźce dźwiękowe. Ignoruje dźwięki „w tle” – rozmowy, włączone radio.
• Pogłaśnia telewizor – lubi dźwięki bardzo głośne, wsłuchuje się w nie uporczywie.
• Może być nadwrażliwe na dźwięki, zasłaniać uszy.
• Dziecko ma trudności z rozpoznawaniem rzeczy przez dotyk, gdy ich nie widzi.
• Razi je światło lub odwrotnie – wpatruje się w nie.
• Dziecko może mieć wyostrzony zmysł węchowy – przeszkadzają mu zapachy, które nie mają większego znaczenia dla osób dookoła.

W ramach teorii integracji sensorycznej możemy wyodrębnić trzy układy:

• Dotykowy – odpowiedzialny za odczuwanie temperatury, bólu oraz rozpoznawanie rodzajów i właściwości przedmiotów.
• Przedsionkowy – koordynujący ruchy oczu, głowy oraz całego ciała, pozwalający balansować na równoważni, bujać się na huśtawkach i sprawnie łapać równowagę, gdy się potkniemy.
• Proprioceptywny – odbierający informacje z naszych mięśni i stawów, aby móc informować mózg o pozycji ciała. Dzięki niemu potrafimy trzymać ołówek i odbijać piłkę o ziemię.

Wszystkie trzy wyżej opisane systemy powinny sprawnie funkcjonować i współgrać ze sobą. Integracja sensoryczna jest procesem zachodzącym w mózgu, który polega na właściwej organizacji wrażeń napływających z otoczenia lub z naszego ciała. Wszystkie docierające do nas bodźce odbierane są przez ośrodkowy układ nerwowy, gdzie poddawane są przetwarzaniu i analizie w celu wywołania adekwatnej reakcji.

Zaburzenia integracji sensorycznej mogą znacząco wpływać na samopoczucie dziecka, powodując spadek jego samooceny. Często wzbudzają negatywną reakcję otoczenia, gdyż rodzice i wychowawcy błędnie przypisują pewne niesforne zachowania dziecka przekonaniu, że jest ono nieposłuszne. Zaburzenia generują trudności w sytuacjach dnia codziennego, przyczyniają się do problemów w nauce, a także wpływają na relacje z rówieśnikami i osobami dorosłymi.

Intensywny rozwój układu nerwowego oraz procesów sensorycznych rozpoczyna się już w życiu płodowym i trwa do około 7. roku życia. U niektórych dzieci proces ten może trwać nawet do 9. roku życia, gdyż każdy maluch rozwija się w swoim indywidualnym tempie. W wieku przedszkolnym mogą zacząć ujawniać się pewne deficyty rozwojowe oraz takie obszary, nad którymi warto szczególnie pracować. Im wcześniej nastąpi diagnoza i zostaną podjęte odpowiednie kroki, tym większe szanse na poprawę. Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci diagnozuje certyfikowany terapeuta SI, i to on proponuje właściwą terapię. Pamiętaj, że ćwiczenia rozwijające zmysły oraz dostarczanie różnorodnych bodźców nie powinno obejmować tylko tych dzieci, które wykazują symptomy zaburzeń integracji sensorycznej – są odpowiednie dla wszystkich kilkulatków.