Zanim dziecko zacznie pisać, musi najpierw zdobyć naprawdę wiele umiejętności. Ważne jest opanowanie koordynacji całego ciała, precyzji ruchów, a także koordynacji wzrokowo-ruchowej. Ćwiczenia manualne oraz graficzne, które w przyszłości ułatwią proces nauki pisania, wykonujemy zarówno z dziećmi, które rozwijają się w granicach normy, jak również z maluchami, które wykazują różnego rodzaju zaburzenia – ryzyko dysleksji, zaburzenia integracji sensorycznej, zaburzenia manualne lub zaburzenia w zakresie napięcia mięśniowego.

Od biegania do pisania

Być może umknęło Twojej uwadze (a może wcale nie jest to takie oczywiste), lecz aby opanowanie umiejętności pisania przebiegało poprawnie, właściwie i harmonijnie musi rozwijać się także motoryka duża. Motoryka duża to aktywność całego ciała – czyli ogólna sprawność fizyczna człowieka i jego zdolność do wykonywania wszelkich działań związanych z ruchem.

Duża motoryka to tak zwany duży ruch. Doskonałymi ćwiczeniami usprawniającymi motorykę dużą są: bieganie, podskakiwanie, jazda na rowerze, skakanie na skakance, turlanie się, jazda na rolkach i hulajnodze, wspinanie się. Regularny ruch pogłębia oddech oraz pobudza całe ciało do jeszcze większej aktywności fizycznej. Pozytywnie wpływa na rozwój koordynacji ruchowej, uczy prawidłowej postawy ciała.  Dziecko staje się śmielsze, pewniejsze siebie i bardziej samodzielne. Motoryka nie jest nam dana z góry – należy ją kształtować poprzez nieustanny, swobodny ruch i działania sterowane, dzięki którym poprawia się sprawność i wydolność naszego ciała. Jeśli rozwój motoryki przebiega bez zakłóceń, stanowi to doskonałą podstawę do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Dzisiaj dzieci zdecydowanie za dużo czasu spędzają przed telewizorem, komputerem i tabletem – czyli na siedząco. Coraz częściej diagnozuje się u nich zaburzenia motoryczne. Co powinno zwrócić Twoją uwagę i kiedy powinieneś zaczerpnąć porady specjalisty? Gdy zauważysz, że dziecko rozwija się nieprawidłowo dla swojego wieku, jego ruchy są niezgrabne, wypuszcza przedmioty z rąk, potyka się, ma problemy z rzucaniem, łapaniem czy skakaniem, a czynności takie jak np. ubieranie się, sprawiają mu trudność. Oczywiście, rozwój każdego dziecka przebiega w indywidualnym tempie, warto jednak obserwować jego postęp i proponować różne rodzaje aktywności fizycznej. Zapewnij dziecku jak najwięcej możliwości swobodnej ekspresji ruchowej. Pamiętaj, że czas wiosny, lata, wakacji i pięknej pogody szczególnie temu sprzyja. Świetnie sprawdzi się każdy plac zabaw i dowolny ruch na świeżym powietrzu, stymulowany naturalnym środowiskiem. Jakie formy aktywności możesz zaproponować maluchowi? W co możecie pobawić się razem?

• Chodzenie po torze – wytycz dziecku ścieżkę np. naklejając na podłogę grubą, papierową taśmę klejącą. Zadaniem dziecka jest przejście po taśmie tak, aby nie zboczyć ze ścieżki.
• Naśladowanie – naśladując zwierzęta, wykorzystuj ćwiczenia w pozycji „na czworaka”. Powiedz dziecku, że jest psem, kotem, kurą – jego zadaniem będzie naśladowanie tych zwierząt. Możesz ustawić tor przeszkód, aby dziecko omijało je „na czworaka”. Skakanie w pozycji kucznej również stanowi pożyteczne ćwiczenie – poproś dziecko, by udawało żabkę, zajączka. Zachęcaj malucha, by naśladował latanie, pływanie, jazdę na rowerze (leżąc na plecach na podłodze), skakał jak pajacyk, pokazywał rękoma jak rośnie balon, udawał, że skacze na skakance, podskakiwał na jednej nodze, pokazywał, jak kopie dół, jak przenosi coś ciężkiego z jednej strony pokoju na drugą.
• Rzucanie do celu – dziecko będzie rzucać kolorowe piłeczki, próbując trafić do wskazanego przez Ciebie celu – pudełka, kosza, torby. W tej zabawie warto uwzględnić kolory. Możecie później policzyć piłeczki.
• Zakładanie skarpet – to proste ćwiczenie, które w każdej chwili możesz zaproponować dziecku. Tylko mu nie pomagaj!
• Taniec z balonem – przygotuj nadmuchane balony w różnych kolorach. Włącz muzykę. Przytrzymując balon między sobą brzuchami, kolanami lub plecami, dziecko będzie tańczyć z Tobą w taki sposób, żeby balon nie upadł na podłogę.
• Rzucanie piłką – podawajcie sobie nawzajem piłkę. Wytłumacz dziecku, na czym polega gra: jeśli wypowiesz słowo, na które wcześniej się umówicie (np. czerwony), ono nie może złapać piłki.
• Rysowanie w powietrzu ręką lub nogą – mów dziecku, co chcesz, żeby narysowało w powietrzu – słońce, piłkę, kształty. Nazywaj poszczególne przedmioty. Zadaniem dziecka jest narysowanie tego, co usłyszy.
• Zbijanie butelek – poustawiaj w pokoju lub ogrodzie butelki (albo kręgle, jeśli takie posiadacie). Wręcz dziecku niewielką piłeczkę. Jego zadaniem będzie przewrócenie butelek/kręgli za pomocą piłki. Dodatkowo możesz je ponumerować. Każda liczba powinna odpowiadać konkretnemu zadaniu, które dziecko wykona po zbiciu swojego kręgla. Zadania przygotuj sobie wcześniej.
• Klasy – użyj grubej, papierowej taśmy klejącej. Na podłodze wyklej klasy (czyli grzybka). Jeśli jesteście na dworze, możesz narysować klasy kredą na chodniku. Zadaniem dziecka będzie skakanie po grzybku według wcześniej ustalonych zasad.
• Poszukiwanie ukrytych skarbów – porozmieszczaj w domu lub na dworze różne przedmioty. Postaraj się, aby dziecko musiało się troszkę „naszukać”. Zachęć malucha, aby chodził dookoła, zaglądał pod stoły i krzesła albo szukał pod drzewami czy ławkami w parku, poszukując przedmiotów, o które zapytasz.  

Oko, rączki i paluszki

Dziecko, które ma prawidłowo rozwiniętą dużą motorykę, z reguły bardzo dobrze radzi sobie z motoryką małą. Mała motoryka to sprawność ruchowa dziecięcej dłoni i paluszków, bardzo ważna przy pisaniu, kolorowaniu czy malowaniu. Jeśli sądzisz, że dziecko po prostu siada, bierze ołówek do rączki i zaczyna pisać, lub za pierwszym razem chwyta nożyczki i wycina – jesteś w dużym błędzie. Pisanie i rysowanie powinno być poprzedzone długim okresem przygotowania rączki oraz trenowania zdolności manualnych. Małą motorykę z powodzeniem możesz ćwiczyć z przedszkolakiem w domu niemal w każdej chwili, przy wykonywaniu codziennych czynności. Zaproponuj dziecku rozmaite zabawy:

• Wieża z klocków – rozsyp klocki. Zadaniem Twoim i dziecka będzie wybudowanie jak najwyższej wieży. Po ukończeniu ćwiczenia dziecko liczy klocki – powinno być ich 10. Dziecko może też nazywać kolory. Dlaczego klocków ma być akurat 10? Jest to podświadome wprowadzanie malucha w system dziesiętny.
• Makaron – daj dziecku garść makaronu (najlepiej rurki) oraz sznurek. Zadaniem dziecka będzie nawlec makaron na sznurek – i piękny naszyjnik gotowy. Wcześniej możecie też pomalować makaron farbami.
• Kuleczki z plasteliny – wręcz dziecku mały kawałek plasteliny. Niech ulepi kulki lub dżdżownicę. Możecie też wspólnie wykleić jakiś rysunek kulkami z plasteliny.

• Gąbki – przygotuj średniej wielkości gąbkę. Rozłóż folię. Postaw dwie miski przed dzieckiem, jedną wypełnioną wodą, drugą pusta. Zadaniem Twojego dziecka będzie „przeniesienie” wody z jednej miski do drugiej, ale… przy pomocy gąbki, którą dziecko będzie wyciskać. Pamiętaj – zawsze działacie od lewej do prawej strony. Dlaczego? Ponieważ w przyszłości dziecko będzie czytać i pisać, zaczynając właśnie z lewej strony.
• Wycinanie – przygotuj nożyczki i kartki z wyraźnie namalowanymi liniami – prostymi, falowanymi, kanciastymi. W zależności od możliwości dziecka zaproponuj mu szybką wycinankę.
• Zgniatanie – daj maluchowi do rączki plik kartek papieru w formacie A4. Zadaniem dziecka jest zagniecenie kartki papieru w małą kulkę, za pomocą tylko jednej ręki.
• Chusteczki – wręcz dziecku kwadratową chusteczkę, papierową lub z materiału. Zadaniem dziecka będzie złożenie chusteczki w jak najmniejszą kostkę.
• Spinacze – przygotuj kolorowe klamerki do prania i daj garść dziecku. Przynieś szklaną lub metalową miskę. Zadaniem dziecka będzie umieszczenie kolorowych klamerek na brzegu miski, jedna obok drugiej.
• Magiczne kłódki – przygotuj zestaw kłódek różnej wielkości, modelu i koloru (10 sztuk) oraz kluczyki do kłódek. Rozłóż kłódki na podłodze, a obok nich porozkładaj kluczyki. Poproś dzieci, aby wybrały sobie jedną kłódkę. Zadaniem każdego malucha będzie dopasowanie odpowiedniego kluczyka do wybranej przez siebie kłódki.
• Zakrętki – przygotuj różne butelki plastikowe, słoiczki po kremach lub perfumach oraz zakrętki do kompletu. Dziecko będzie dopasowywać zakrętki do słoiczków i butelek plastikowych.
• Miseczki i łyżeczki – przygotuj plastikowe miseczki oraz łyżeczki. Do ćwiczenia możesz użyć różnego rodzaju kaszy, ryżu, lub bardzo drobnego makaronu. Postaw przed dzieckiem dwie miseczki. Jedna z nich, po lewej stronie, wypełniona jest kaszą lub ryżem. Zadaniem dziecka jest przesypanie zawartości miseczki, która stoi po lewej stronie, do pustej miseczki, która znajduje się przed dzieckiem po jego prawej stronie. Ćwiczenie można powtórzyć kilkukrotnie. Kierunek przesypywania nie jest przypadkowy – dziecko będzie pisać i czytać od lewej do prawej strony.
• Woda i kroplomierz – przygotuj plastikowe miseczki i kroplomierze. Ustaw przed dzieckiem dwie miseczki, wlej niewielką ilość wody do tej stojącej po lewej stronie i podaj dziecku kroplomierz. Zadaniem malucha jest przenieść kroplomierzem wodę z lewej miseczki do prawej. Przy okazji tej aktywności dziecko ćwiczy tzw. chwyt pęsetkowy – tak będzie trzymać np. ołówek, kiedy zacznie pisać.
• Przelewanie wody – przygotuj dwie butelki plastikowe i mały lejek. Zadaniem dziecka będzie przelanie wody z jednej butelki do drugiej poprzez lejek.
• Pisanie/rysowanie na tacach – potrzebna będzie duża, plastikowa taca. Zamiast tacy można rozłożyć dużą kartkę papieru i rozsypać na niej kaszę. Dziecko będzie rysować palcami to, o co go poprosisz – przedmioty, cyfry, litery.
• Sweterki, kurtki i buty – do zabawy możesz wykorzystać sweterki, kurtki albo bluzy dziecka, pod warunkiem, że są one zapinane na guziki, zamek błyskawiczny lub napy. Dziecko ma za zadanie kilka razy zapiąć i rozpiąć ubranie. Możesz także poprosić malucha o rozsznurowanie i zasznurowanie swoich butów, lub o zapięcie ich na rzepy.
• Sortowanie – przygotuj małe przedmioty do sortowania – takie same guziki, gumki, spineczki, muszelki. Daj dziecku miseczki. Zadaniem dziecka będzie posortowanie pomieszanych i porozrzucanych na stole lub na podłodze drobnych przedmiotów.

Nie przejmuj się bałaganem w Twoim domu! Najważniejsze jest to, że będziecie się świetnie bawić – a umiejętności, które zdobędzie dziecko, są prawdziwie bezcenne.

Lewa czy prawa rączka?

Leworęczność u dziecka nie jest niczym złym i nie wymaga interwencji ani leczenia. Wynika z silniejszego rozwoju prawej półkuli mózgu, co objawia się nie tylko częstszym używaniem lewej rączki, lecz także lepszym i sprawniejszym funkcjonowaniem całej lewej strony ciała. Jeśli dziecko stanowczo upiera się przy lewej rączce, zostaw mu prawo wyboru i zadbaj jedynie o to, by prawidłowo trzymało przedmioty w dłoni. Owszem, dziecku leworęcznemu może być trudniej, gdyż wiele przedmiotów stworzono z myślą o osobach praworęcznych. Wiemy natomiast, że próby przestawiania dziecka „na siłę” na rączkę prawą, mogą doprowadzić do przeciążenia jednej z półkul, czego skutkiem bywają zaburzenia mowy, koncentracji, pamięci, trudności w czytaniu i pisaniu, a nawet nerwica.

Grafomotoryka

Grafomotoryka to umiejętność pisania i rysowania. Wymaga zdolności naśladowania ruchów, wykonywania ruchów sekwencyjnych i precyzyjnych (lewa półkula mózgu), koordynacji wzrokowo-ruchowej, percepcji wzrokowej oraz sprawności manualnej. Sprawność rączek dziecka ma olbrzymi wpływ na poziom graficzny jego prac. W celu poprawienia poziomu pisma i rysunków, można wykonywać różnego rodzaju ćwiczenia grafomotoryczne: kolorowanie, samodzielne rysowanie linii poziomych oraz pionowych, szlaczków, kółek, figur, wzorów geometrycznych, kreślenie linii ciągłej w labiryncie, przez który należy przejść, pisanie po śladzie liter, cyfr, wyrazów – aż w końcu pisanie samodzielne. Regularne ćwiczenia kształtują u dziecka umiejętność rysowania zgodnie z poleceniami dorosłego. Maluch doskonali orientację przestrzenną (narysuj słońce w lewym górnym rogu kartki) oraz orientację w schemacie swojego własnego ciała (narysuj kotka po swojej prawej stronie). Ponadto dziecko uczy się prawidłowo posługiwać narzędziami piśmienniczymi – przy okazji ćwiczeń grafomotorycznych możemy skorygować nieprawidłowe trzymanie ołówka czy kredki lub niewłaściwe nawyki ruchowe, jak np. nieodpowiednie napięcie mięśniowe. Zachęcanie malucha do wykonywania ćwiczeń stymuluje jego ogólny rozwój, rozwija motywację do nauki oraz wzbogaca wyobraźnię i zainteresowanie światem. Gdy dziecko ma przed sobą rysunek, chętnie opowie o tym, co się na nim znajduje. Warto więc wspólnie ćwiczyć umiejętność opisywania tego, co zwizualizowane.

Na co zwrócić uwagę?

Mniej więcej u dzieci pięcio- i sześcioletnich nauczyciele wychowania przedszkolnego, a także rodzice, mogą zaobserwować pewne różnice indywidualne. Na pierwszy rzut oka widać, że niektóre rysunki są ubogie, schematyczne, a inne bardzo bogate w szczegóły i starannie pokolorowane. Szlaczki, litery i cyfry mogą być kanciaste, napisane niestarannie. Czasami nie mieszczą się w liniaturze, a czasami są nakreślone równo i odznaczają się dużą precyzją oraz dokładnością. Te różnice zależą od wielu czynników – ogólnego rozwoju dziecka, doświadczenia w rysowaniu, sprawności ruchowej, rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, ale także od tego, czy maluch nie ma na przykład wady wzroku. Warto pamiętać, że od samego początku powinniśmy wykształcać u dziecka nawyk pisania w kierunku od lewej do prawej strony. To ważne – w tym samym kierunku w przyszłości dziecko będzie nie tylko pisać, ale i czytać. Maluch uczy się w ten sposób organizować aktywność od lewej do prawej strony oraz kontrolować, naśladować i planować ruch ręki, co wymaga dużej ilości ćwiczeń i powtórzeń.